Coraz częściej mowa o globalnych skutkach zanieczyszczeń powietrza, które są zazwyczaj nieodwracalne lub bardzo trudne do naprawienia. Podwyższone stężenie substancji niebezpiecznych dla zdrowia ludzi wpływa na jakość życia społeczeństwa oraz występowanie chorób ze strony układu oddechowego, w tym nowotworów.
Zanieczyszczenia powietrza to nic innego jak substancje, które mają szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi. Wiele z nich prowadzi do poważnych chorób, szczególnie ze strony układu oddechowego. Część z nich, jak na przykład benzo[a]piren, ma działanie mutogenne – odkładając się w ludzkim organizmie, przyczynia się do powstawania nowotworów.
Do zanieczyszczenia atmosfery przyczyniają się przede wszystkim:
- tlenki azotu,
- dwutlenek siarki,
- dwutlenek węgla,
- pyły.
Źródła zanieczyszczeń powietrza
Zanieczyszczenia powietrza możemy podzielić na gazowe i pyłowe. O zanieczyszczeniu możemy mówić, gdy substancje stałe, ciekłe lub gazowe, obecne są w powietrzu w ilościach większych niż ich średnia zawartość. Według WHO (Światowa Organizacja Zdrowia), zanieczyszczone powietrze charakteryzuje się składem chemicznym, który wpływa negatywnie na zdrowie ludzi, zwierząt oraz kondycję roślin.
Zanieczyszczenia powietrza uważane są za najbardziej szkodliwe ze wszystkich występujących zanieczyszczeń, ponieważ są mobilne, przez co mogą w krótkim czasie skazić bardzo duży obszar.
Co przyczyniło się do wzrostu poziomu zanieczyszczeń powietrza?
- transport,
- przemysł energetyczny,
- źródła naturalne,
- przemysł,
- wzrost liczby ludności.
Do naturalnych źródeł zanieczyszczeń powietrza należą:
- pożary lasów,
- procesy biologiczne,
- wietrzenie chemiczne skał,
- wyładowania atmosferyczne,
- wybuchy wulkanów,
- pył kosmiczny.
Antropogenicznymi źródłami zanieczyszczeń powietrza są:
- wydobycie surowców,
- przemysł metalurgiczny,
- motoryzacja,
- chemiczna konwersja paliw,
- przemysł rafineryjny,
- składowiska odpadów,
- niska emisja,
- przemysł chemiczny,
- cementownie.
Niską emisją nazywane jest wydobywanie się szkodliwych substancji – gazów i pyłów, z domowych kotłowni. Do jej powstania przyczyniają się starego typu piece, w których spalanie odbywa się w sposób nieefektywny i nieekologiczny, a także ogrzewanie domów za pomocą niskiej jakości węgla i śmieci. W miastach położonych w nieckach lub posiadających zabudowane tunele wentylacyjne, niska emisja jest główną przyczyną powstawania smogu, zwiększającego zachorowalność na choroby ze strony układu oddechowego i krążenia oraz śmiertelność w związku z tymi dolegliwościami.
Zanieczyszczenia powietrza są bardzo niebezpieczne dla naszego zdrowia i życia, ponieważ szkodliwe substancje przedostają się do organizmu w czasie oddychania. A jest to przecież proces niezbędny do życia. Długotrwałe narażenie na kontakt z zanieczyszczeniami powietrza przyczynia się do powstawania poważnych chorób ze strony układu oddechowego, krążenia i rozrodczego oraz rozwoju alergii.
Jednak zanieczyszczenia powietrza działają niekorzystnie nie tylko na ludzi, ale także na świat roślin, zaburzając procesy oddychania, transpiracji oraz fotosyntezy. Przyczyniają się do wtórnego skażenia gleby i wody, zwiększając jej kwasowość, a także zawartość miedzi, glinu, ołowiu, cynku i kadmu.
Wśród występujących źródeł zanieczyszczeń powietrza możemy wyróżnić:
- rozproszone, czyli przydomowe kotłownie oraz nieduże zakłady przemysłowe, które emitują dwutlenek węgla i pyły,
- punktowe, czyli duże zakłady przemysłowe, które odpowiadają za emisję dwutlenku siarki, tlenku węgla, pyłów, tlenku azotu, metali ciężkich,
- liniowe, czyli zanieczyszczenia komunikacyjne, przyczyniające się do emisji tlenków węgla, metali ciężkich, tlenków azotu.
Zanieczyszczenia powietrza w Polsce
W naszym kraju poziom zanieczyszczeń powietrza rakotwórczym benzo[a]pirenem jest największy w całej Unii Europejskiej.
Do wysokiego poziomu zanieczyszczeń powietrza w Polsce przyczyniają się:
- rozwinięty przemysł surowcowy,
- znaczne opóźnienia w rozwoju prawa ekonomicznego,
- spalanie w domowych kotłowniach niskiej jakości węgla oraz śmieci,
- stale rozwijający się transport,
- energetyka opierająca się głównie na węglu brunatnym i kamiennym,
- zbyt mała ilość instalacji oczyszczających gazy odlotowe.
Zanieczyszczenie powietrza w Krakowie jest uważane za jedno z największych w Europie. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest niska emisja, czyli ogrzewanie domów za pomocą przestarzałych pieców oraz niskiej jakości węgla i śmieci. Latem do zwiększenia stężenia niebezpiecznych substancji w powietrzu przyczynia się transport oraz przemysł, ale w znacznie mniejszym stopniu.
Duże zanieczyszczenia powietrza występują również na Górnym Śląsku, gdzie pochodzą one z tamtejszych źródeł oraz z ich znacznego napływu z Niemiec i Czech. Natomiast krajowe zanieczyszczenia bardzo często są transportowane nad terytorium naszych północnych i wschodnich sąsiadów.
Rozkład zanieczyszczeń powietrza w Polsce jest nierównomierny. Odnotowuje się go przede wszystkim w dużych miastach oraz w pobliżu okręgów przemysłowych. Najniższa jakość powietrza jest odnotowywania w wojewódzkie śląskim oraz w miastach takich jak Kraków, Warszawa czy Wrocław. Przyczyną takiego stanu rzeczy są zazwyczaj zabudowane kanały wentylacyjne oraz umiejscowienie w niecce. Znacznie ogranicza to możliwość wywiewania z miasta nagromadzonych zanieczyszczeń.
Według badań przeprowadzonych przez WHO, 33 z 50 miast Unii Europejskiej, które są najbardziej zanieczyszczone, znajduje się w Polsce. Kolejno są to:
- Żywiec,
- Pszczyna,
- Rybnik,
- Wodzisław Śląski,
- Opoczno,
- Sucha Beskidzka,
- Godów,
- Kraków,
- Skawina,
- Nowy Sącz.
W Krakowie od 1 września 2019 roku będzie obowiązywał całkowity zakaz palenia węglem i drewnem, co ma bezpośrednio wpłynąć na poprawę jakości powietrza. Według specjalistów, proces oczyszczania powietrza potrwa kilka lat.
Skutki zanieczyszczeń powietrza
Zanieczyszczenia powietrza mają bardzo negatywny wpływ na nasze życie i zdrowie. Według danych udostępnionych przez Światową Organizację Zdrowia, przyczyniają się do nawet 600 tysięcy przedwczesnych zgonów.
Wśród skutków zanieczyszczeń powietrza wymieniane są:
- smog,
- dziura ozonowa,
- kwaśne deszcze,
- odory,
- efekt cieplarniany.
Smog
Smog powstaje na skutek zmieszania się mgły, dymu oraz spalin, kiedy to do atmosfery przedostają się szkodliwe związki chemiczne.
W skład smogu wchodzą przede wszystkim pyły i związki chemiczne, które mają negatywny wpływ na zdrowie ludzi. Przyczyniają się do powstawania astmy, niewydolności oddechowej, zapalenia oskrzeli, a nawet paraliżu układu krwionośnego. Szczególnie duży wpływ ma na osoby starsze i dzieci, również te nienarodzone, powodując zmniejszenie masy urodzeniowej noworodka. Smog zwiększa zachorowalność na nowotwory. W 2013 roku WHO zaliczyło pyły zawieszone do kancerogenów, ponieważ ich wpływ na występowanie raka płuc został udowodniony licznymi badaniami.
Smog można podzielić na dwa rodzaje, uwzględniając jego warunki powstania oraz skład chemiczny:
- smog typu Los Angeles – występuje w lecie, składa się z:
a) tlenków węgla,
b) węglowodorów,
c) tlenków azotu.
Związki te ulegają reakcjom fotochemicznym, przez co powstają:
a) aldehydy,
b) azotan nadtlenku acetylu,
c) ozon.
- smog londyński – występuje w okresie jesienno-zimowym, podczas inwersji temperatur, w jego skład wchodzą:
a) tlenki azotu,
b) sadza,
c) dwutlenek siarki,
d) tlenki węgla,
e) pyły.
Smog występuje w momencie, gdy w powietrzu znajduje się duża ilość zanieczyszczeń, którym sprzyja mgła oraz bezwietrzna pogoda. Najczęściej pojawia się w miastach, w których zabudowane zostały tunele powietrzne oraz w tych umiejscowionych w nieckach.
Do powstawania smogu w naszym kraju przyczynia się głównie niska emisja, czyli zanieczyszczenia wydobywające się z kominów. Nie jest przesadnym stwierdzenie, że spalając w starego typu kotłach złej jakości węgiel i śmieci, przyczyniamy się do wzrostu ilości zachorowań na nowotwory.
Dziura ozonowa
Dziura ozonowa powstaje na skutek spadku stężenia ozonu w stratosferze. Ilość ozonu jest niezwykle ważna, ponieważ pochłania on część promieniowania ultrafioletowego, które dociera do Ziemi. Jest to o tyle istotne, że niektóre rodzaje promieniowania są szkodliwe dla żywych istot, mogą doprowadzać nawet do powstawania zmian nowotworowych.
Stężenie ozonu jest stale monitorowane, dzięki czemu wiadomo, że ulega ono regularnej redukcji. To właśnie to zjawisko nazywane jest dziurą ozonową.
W 1985 roku uchwalona została Konwencja Wiedeńska w sprawie ochrony warstwy ozonowej, która zobowiązała do ograniczenia emisji gazów, przyczyniających się do uszkodzenia warstwy ozonowej.
Kwaśne deszcze
Kwaśne deszcze to opady atmosferyczne o odczynie mniejszym niż 5,6 pH. W ich skład wchodzą kwasy, które zostały wytworzone na skutek reakcji wody z gazami:
- trójtlenku siarki,
- siarkowodoru,
- chlorowodoru,
- dwutlenku siarki,
- tlenków azotu,
- dwutlenku węgla.
Przedostają się one do atmosfery na skutek procesów spalania paliw, wyładowań atmosferycznych, produkcji przemysłowej oraz wybuchów wulkanów.
Kwaśne deszcze mają wpływ przede wszystkim na roślinność, w przypadku drzew dochodzi do uszkodzeń liści i igieł oraz do upośledzenia systemu odżywiania. Szczególnie podatne na działanie kwaśnych deszczy są drzewa iglaste.
Dochodzi również do zakwaszenia gleby, na skutek czego, zmniejszona zostaje dostępność substancji odżywczych, przy zwiększeniu zawartości szkodliwych metali, takich jak aluminium. Doprowadza to do uszkodzenia korzeni oraz zmiany odczynu gleby. Rośliny nie są w stanie pobrać odpowiedniej ilości pożywienia z ziemi. Zmniejsza się również ich odporność na owady i choroby.
Kwaśne deszcze uszkadzają również budynki, rozpuszczając cement i wapień.
Odory
Odory są mieszaniną lotnych substancji chemicznych o bardzo nieprzyjemnym zapachu. Zazwyczaj są uciążliwe nawet w bardzo małym stężeniu. Mogą doprowadzić do podrażnienia błon śluzowych gardła, nosa i oczu. U osób bardziej wrażliwych, dochodzi do nasilenia objawów psychosomatycznych.
Źródłami odorów mogą być procesy naturalne, takie jak rozkład materii organicznej, a także te związane z działalnością człowieka – wysypiska śmieci, oczyszczalnie ścieków, hodowle trzody chlewnej.
Objawy związane z narażeniem człowieka na oddziaływanie odorów:
- nudności,
- chrypka,
- duszności,
- senność,
- stres,
- ból głowy,
- biegunka,
- kaszel,
- kołatanie serca,
- ataki paniki,
- zawroty głowy,
- ból gardła,
- podrażnienia nosa, oczu i gardła.
Efekt cieplarniany
Efekt cieplarniany jest zjawiskiem podwyższania temperatury planety, które doprowadziło do nasilenia globalnego ocieplenia. Naturalnie występujący efekt cieplarniany jest korzystny dla Ziemi, ponieważ podnosi temperaturę o minimum 20 stopni.
Sam termin powstał przez porównanie zjawiska do nagrzewania się szklarni. Mimo to nie należy ich utożsamiać.
Program Czyste Powietrze, czyli jak walczyć z zanieczyszczeniami powietrza
Ogólnopolski program Czyste Powietrze, został skierowany do inwestorów, którzy mają w planach wymianę starego typu kotła na nowy, ekologiczny piec. Jednak dofinansowanie nie obejmuje jedynie instalacji centralnego ogrzewania, dotyczy również docieplenia budynku, wymiany stolarki zewnętrznej, zakupu i montażu wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła – rekuperacji, a także zakupu i montażu instalacji OZE, w tym fotowoltaiki (więcej na temat fotowoltaiki przeczytasz tutaj).
Uzyskanie dotacji na inny cel niż wymiana pieca jest możliwe jedynie u inwestorów posiadających ekologiczne ogrzewanie. Dlatego, jeżeli w domu znajduje się starego typu kocioł, konieczna będzie jego wcześniejsza wymiana, by móc uzyskać dofinansowanie, na przykład, na zakup i montaż pompy ciepła (więcej informacji na temat pomp ciepła, znajduje się tu).
Program skierowany jest do osób fizycznych, właścicieli lub współwłaścicieli domów jednorodzinnych, a także osób posiadających zgodę właściciela na przeprowadzenie działań remontowych.
Dotacja przyjmuje postać pożyczki i/lub dofinansowania. Zależy to głównie od zakresu planowanych prac oraz dochodu rodziny. Realizacja programu jest planowana na lata 2018-2029.
Podsumowanie
Skutki zanieczyszczeń powietrza doprowadzają do powolnego wyniszczenia naszej planety, dlatego należy zacząć dbać o środowisko. Samo globalne ocieplenie jest związane w nawet 95% z działalnością człowieka. Warto skorzystać z dostępnych programów, by poprawić jakość powietrza w Polsce.
