Miasto Jedwabne leży w województwie podlaskim. To niewielka miejscowość, licząca nieco ponad tysiąc sześciuset mieszkańców, mogąca pochwalić się ciekawą historią i atrakcyjnym położeniem w okolicach Biebrzańskiego Parku Narodowego i rzeki Biebrzy. Miasteczko posiada również zabytkową zabudowę, dziewiętnastowieczne i dwudziestowieczne cmentarze, a także zabytkowy zespół dworski, czyli klasycystyczny dwór na ulicy Pięknej, wybudowany w drugiej połowie XVIII wieku, wraz z parkiem z aleją kasztanowcową.
Atrakcje turystyczne Jedwabnego
Jedwabne posiada wiele atrakcji turystycznych, a wspomniany dwór jest tylko jedną z nich. Sam dwór powstał w wieku XVIII z inicjatywy ówczesnego właściciela miasteczka, Stanisława Rembielińskiego. Swój obecny kształt zawdzięcza przebudowie z 1840 roku, którą nadzorował osobiście Henryk Marconi, włoski architekt, będący jednym z najwybitniejszych architektów pierwszej połowy XIX wieku na terenie naszego kraju. To klasycystyczny, piętrowy dworek z gankiem wspartym na czterech kolumnach. Początkowo przechodził z ojca na syna w rodzie Rembielińskich, a następnie dwór przeszedł w ręce roku Skarżyńskich. Na początku ubiegłego stulecia znów zmienił właściciela. Nowymi lokatorami zostali Zdzisław Marcinkowski i jego żona Aleksandra, nie cieszyli się jednak zbyt długo pięknym dworem. Już kilka lat później, w czasie I wojny światowej, dwór został splądrowany i częściowo uległ zniszczeniu podczas bombardowań. Ostatnimi właścicielami posiadłości i przylegającego doń parku byli Helena i Henryk Prusowie, mieszkający tam w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Po wojnie w obiekcie zorganizowano kino i bibliotekę. Dzisiaj znajdują się tam posterunek policji, gminno-miejski dom kultury i wspomniana biblioteka. Po remoncie z 1969 roku dwór niewiele różni się od tego, jakim był, gdy zaprojektował go Henryk Marconi, więc miłośnicy stylu klasycystycznego z pewnością powinni do niego zerknąć.
Miłośnicy architektury powinni również zajrzeć do kościoła parafialnego pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła, zbudowanego w latach 1926-1935 w stylu neobarokowym. Powstał on z projektu Feliksa Michałowskiego w miejsce poprzedniego drewnianego kościoła, który spłonął w 1915 roku. W samym wnętrzu znajdują się cztery ołtarze, rzeźba Przemienienia Pańskiego, obrazy Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, św. Antoniego i św. Judy Tadeusza. Wśród wyposażenia kościoła można znaleźć zabytkową monstrancję z 1616 roku i kielich z 1837 roku. Kościół wpisany jest w rejestr zabytków nieruchomych Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Obok niego znajduje się dziewiętnastowieczna plebania.
Jedwabne posiada również zabytkowe cmentarze. Wśród nich jest cmentarz niemiecki żołnierzy poległych w I wojnie światowej. Na pobliskim cmentarzu rzymskokatolickim znajdują się zabytkowe nagrobki z lat 1907-1945. Cmentarz żydowski w Jedwabnem pochodzi z I połowy XIX wieku, wraz z mogiłą z okresu II wojny światowej i pomnikiem poświęconym pamięci ofiar pogromu z 1941 roku.
Na liście zabytków znajduje się również układ przestrzenny miasta z prostokątnym układem ulic i placem w centralnej części. W Jedwabnem stoi również odsłonięty w 2003 roku Pomnik Sybiraków, poświęcony rodakom zesłanym na Syberię i do Kazachstanu.
Na granicy gminy Jedwabnem znajduje się rzeka Biebrza. Ona i towarzyszący jej Biebrzański Park Narodowy stanowią niezwykłą ostoję przyrody. Bagna Biebrzańskie są największym w tej części Europy kompleksem bagien i torfowisk, w którym zachowała się charakterystyczna dla tego typu terenu fauna i flora. Napotkać można tu łosia, a sam park jest domem dla ogromnej ilości ptaków. Stwierdzono tutaj występowanie 246 gatunków ptaków, z tego 186 to ptaki, dla których park jest terenem lęgowym. To doskonałe miejsce dla ornitologów i pasjonatów tych latających stworzeń, w szczególności że można tutaj zaobserwować 21 gatunków zagrożonych wygięciem. W Burzynie, pobliskiej miejscowości, znajduje się wieża widokowa, popularne miejsce obserwacji. W okolicy znajduje się natomiast wiele gospodarstw agroturystycznych, w których można przenocować i zasmakować regionalnej kuchni, a gdy oglądanie zwierząt się nam znudzi, nic nie stoi na przeszkodzie, by wybrać się w pieszą lub rowerową wycieczkę po szlakach albo wybrać się na spływ kajakowy po Biebrzy. Znajduje się tu również wiele pól namiotowych i domów letniskowych. Również wędkarze znajdą tutaj coś dla siebie.
Jedwabne i jego okolice są terenem wartym odwiedzenia; zafascynują zarówno miłośników architektury i historii, jak i przyrody.
Historia miasteczka Jedwabne
Pierwsze wzmianki o Jedwabnem pochodzą z 1455 roku. Założenie Jedwabnem było efektem akcji osadniczej księcia mazowieckiego Janusza I Starszego. Wówczas to Jan Bylica, podsędek wiski (w dawnej Polsce był to zastępca sędziego ziemskiego) założył wieś na terenie dotychczasowej osady o nazwie Jedwabne Siedliska. Pod jego okiem już w 1417 roku powstał w Jedwabnem kościół pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, Świętego Jakuba i Wszystkich Świętych. Parafia erygowana została w 1466 roku. Założycielski ród przyjął wówczas nazwisko Jedwabińscy i sprawował władzę aż do 1680 roku, do wydania Doroty Jedwabińskiej za Feliksa Kraszewskiego. Jedwabne, wówczas jeszcze wieś, przeszło w ręce rodziny Kraszewskich, a kilkadziesiąt lat później właścicielem wsi został Antoni Rostkowski, stolnik łomżyński. To przez jego starania Jedwabne zostały miastem; król August trzeci 17 lipca 1736 roku nadał miejscowości prawa miejskie na prawie magdeburskim i zezwolił na cotygodniowe targi i pięć jarmarków w przeciągu roku.
Jedwabne zaczęło się intensywnie rozwijać. W latach 1737-1738 powstał kościół, trzydzieści trzy lata później w mieście wzniesiona została synagoga. W 1777 roku w Jedwabnem mieszkało 306 osób, przeważnie Żydów-rzemieślników. Po rozbiorach Polski miasto znalazło się pod zaborem pruskim, dokładniej w prowincji Prusy Nowowschodnie. Pod koniec XVIII wieku w Jedwabnem mieszkało 481 osób. W 1808 roku, po utworzeniu Księstwa Warszawskiego, w którego skład weszło Jedwabne, w mieście mieszkało 474 osoby, a dwa lata później liczba ta spadła do 335 osób. Miasto nie było w stanie utrzymać burmistrza, a wszystkie grunty i wiele budynków należały do dziedzica miasta.
Końcówka XVIII wieku to okres, w którym powstały w Jedwabnem fabryki sukna, a już w 1851 roku mieściło się tu 17 warsztatów tkackich. Miasto znajdowało się w czołówce Królestwa Polskiego pod względem wartości produkcji. Po powstaniu styczniowym zakłady nieco podupadły, a w 1866 roku Jedwabne na mocy ukazu carskiego straciło prawa miejskie. Jedwabne nadal jednak rozwijało się gospodarczo: już w 1880 roku mieszkało tu 1857 osób, a nowe fabryki i manufaktury wciąż powstawały. W roku 1914 mieszkało tu już 4600 osób.
Na początku dwudziestego stulecia w Jedwabnem znajdowały się zakłady wyrobów włókienniczych, które zniszczono w czasie zaciekłych walk pozycyjnych w okresie I wojny światowej. Pozostałością tych czasów jest wojskowy cmentarz, na którym pochowano niemieckich żołnierzy. Pierwsza wojna światowa skutkowała zniszczeniem osady w 72 procentach, a liczba ludności spadła do 700 osób.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę właścicielami dóbr został Henryk Prus i jego żona Helena. Niecałą dekadę później Jedwabne odzyskało prawa miejskie, utracone na sześćdziesiąt jeden lat. Na trzy lata przed drugą wojną światową część nieruchomości majątku Jedwabne przeszła w ręce Ireny Hartwig, córki Heleny, i jej męża Ferdynanda. Liczba ludności miasta znów wzrosła, w roku 1931 mieszkało tu 2167 osób, w tym 858 Żydów. W przededniu wojny planowano oddać do użytku nowy budynek szkoły, ze względu na atak hitlerowskich Niemiec nigdy jednak do tego nie doszło.
Druga wojna światowa nie ominęła spokojnej miejscowości. Już drugiego dnia konfliktu, 2 września 1939 roku, do miasta wkroczyło wojsko niemieckie i zajęło je. 27 września do Jedwabnem wkroczyła armia rosyjska, Jedwabne zostało zaanektowane przez Związek Radziecki. W tym czasie działalność rozpoczęły organizacje podziemnie i polscy partyzanci. W tym czasie odbyło się wiele deportacji ludności Jedwabnem do Kazachstanu i na Syberię. Dla uczczenia pamięci zesłańców od 2003 roku w Jedwabnem stoi Pomnik Sybiraków.
W połowie czerwca 1941 roku Jedwabne znów przeszło w ręce niemieckie, a 10 lipca doszło do zbrodni przeciwko mieszkającym w Jedwabnem Żydom, w wyniku której zginęło 350 osób z rąk polskich. Pamiątką tych tragicznych wydarzeń jest pomnik poświęcony ofiarom.
Jeszcze w tym samym miesiącu, utworzono w Jedwabnem getto dla setki Żydów. Po ponad roku istnienia zostało zlikwidowane, a jego mieszkańcy wywiezieni do getta mieszczącego się w Łomży.
W roku 1944 ziemie należące dotąd do majątku Jedwabne zostały rozparcelowane, a sam dwór przejęty przez gminę Jedwabne w celach kulturalnych. Cztery lata później w mieście pojawił się oddział Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, polskiej organizacji konspiracyjnej wojskowo-politycznej. Opanował on urząd gminy, zablokował posterunek milicji i zarekwirował ze spółdzielni Samopomocy Chłopskiej towary niezbędne im do walki. Jednocześnie dowodzący oddziałem porucznik Stanisław Grabowski zachęcał mieszkańców Jedwabnego do stawiania oporu władzy komunistycznej.
W 2012 roku miasto Jedwabne zmniejszyło się o obszar o łącznej wielkości 693 hektara – z granic miasta wyłączono miejscowości o nazwach Kajetanowo, Biczki oraz Kosaki-Turki. Te dwie pierwsze otrzymały status osady, Kosaki-Turki natomiast wsi.
Dzisiaj na terenie Jedwabnem funkcjonują Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury, Biblioteka Publiczna. W skład tego pierwszego wchodzi również sześć świetlic wiejskich. W gminie istnieją dwie drużyny harcerskie, Szkoła Podstawowa imienia Adama Mickiewicza oraz Zespół Szkół Gimnazjalnych i Ponadgimnazjalnych, w skład którego wchodzą: Publiczne Gimnazjum im. Papieża Jana Pawła II, Liceum Ogólnokształcące im. Księdza Kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz
Zasadnicza Szkoła Zawodowa. Jest to miasto o długiej, miejscami burzliwej historii, ale jednocześnie z pięknymi zabytkami architektonicznymi i piękną okolicą.
